از جنون گل لاله‌ی بیت‌کوین تا جانِ جوانیِ هوش مصنوعی

۱۰ جریان تاثیر‎گذار بانکداری در سال ۲۰۱۸

 

اشاره

جهان فناوری در حال درنوردیدن مرزهای صنعتی است و در این میان صنعت بانکداری نیز از این تحولات بی‎نصیب نمانده است. چه آن که طی سال‎های اخیر، سرعت رشد این تاثیرها در حوزه بانکی و پرداخت افزایش یافته است؛ سال ۲۰۱۸ میلادی در شرایطی آغاز شده است که جهان ارزهای دیجیتال و فناوری‎های زیربنایی آن، از جمله بلاک‎چِین، روزهای پرتلاطمی را رقم زده است و به نظر می‎رسد باید منتظر تحولات بیش‎تری در این عرصه باشیم.

در کنار این فراز و فرودها و در گیر و دار ترکیدن حباب‎های نوظهور، جهان بانکداری در حال پوست‎اندازی و تکامل است. طبیعتا آغاز سال جدید میلادی، نقطه شروعی دوباره برای پیش‎بینی تحولات پیش‎رو است. در ادامه به ۱۰ جریان تاثیرگذار در حوزه بانکداری از نگاه کارشناسان و صاحب نظران این صنعت نگاهی کوتاه خواهیم داشت.

 

۱- پیش به سوی بانکداری باز

سیستم بانکداری باز (البته «باز» به مفهوم نسبی و در مقایسه با سیستم‎های کنونی، نه به طور مطلق) به مشتریان اجازه می‎دهد تا از طریق شرکت‎های غیربانکی واسط به طور گسترده‎تری به اطلاعات و داده‎های مالی خود دسترسی داشته باشند و به این ترتیب، چنین شرکت‎هایی می‎توانند با توسعه برنامه‎های موبایل و ارائه خدمات بر بستر آن‎ها تجربه بانکی بهتری را برای کاربران رقم بزنند.

حرکت در مسیر باز کردن بخشی از سرویس‎های بانکی به روی شرکت‎های دیگر فعال در حوزه مالی و پرداخت، موجی است که کم و بیش از اروپا آغاز شده است. این روند با تصویب دستورالعمل جدید خدمات پرداخت اروپا یعنی PSD2 (یا Payment Services Directive) در اواخر سال ۲۰۱۵ شکلی جدی به خود گرفت و از ژانویه ۲۰۱۸ به مرحله اجرا درآمده است.

در ایالات متحده نیز از طرف برخی بانک‎ها گام‎هایی در این زمینه برداشته شده است. به نظر می‎رسد با این تحولات، امسال حرکت در این مسیر خود به عاملی رقابتی برای بانک‎ها و به رخ کشیدن مزایای چنین خدماتی به عنوان مزیت در برابر بانک‎های سنتی تبدیل شده است.

۲- بر فراز ابرها

ربع قرن پیش، بحث اصلی بانک‎ها بر سر این بود که آیا می‎توان برای انجام الکترونیکی تراکنش‎های مالی به «این اینترنت تازه از راه رسیده» اعتماد کرد یا بهتر است شبکه‎های اختصاصی خودشان را راه‎اندازی کنند.می‎توان از حالا تصور کرد که ۲۵ سال بعد بحث داغ این روزها درباره این که آیا استفاده از خدمات مبتنی‎بر سرویس ابر عمومی (Public Cloud) به جای مراکز داده امن است یا نه، عجیب به نظر خواهد رسید.

همین حالا دلایل مختلفی مطرح می‎شود که نشان می‎دهد یک ابر عمومی می‎تواند به اندازه یک مرکز داده داخلی امن و کارآمد باشد.

طبق پیش‎بینی‎ها، ظرفیت پردازشی ایجاد شده برای سرویس‎های ابری تا سال ۲۰۲۰ میلادی از مجموع همه مراکز داده اختصاصی موجود پیشی خواهد گرفت. در حوزه بانکداری، ۲۰۱۸ سالی است که بحث استفاده از رایانش ابری و سرویس‎های مبتنی‎بر آن از محور «اما و اگر» خارج و به وضعیت «چگونه و چه زمانی» تغییر خواهد کرد.

۳- پیوند قلب کم‎تر، جراحی‎های کوچک بیش‎تر

سیستم‎های سنتی بانکداری متمرکز و یادگارهای عصر مین‎فریم‎ها دیگر مناسب اقتصاد دیجیتال دوران جدید نیستند. به هر حال، باید پذیرفت که دنیای «پردازش دسته‎ای شبانه اطلاعات پولی و قطعی کردن تراکنش در ساعت ۴ یا ۵ صبح» برای کاربرانی که هر روز دنیای آنلاین را تجربه می‎کنند و انتظار بی‎درنگ شدن تراکنش‎ها و آنی شدن خدمات بانکی را دارند، به سر آمده است. با این حال، پاره کردن رشته‎ها و جای‎گزین کردن کلی یک سیستم نوین به جای فناوری‎هایی که چند دهه قدمت دارند، به مثابه انجام یک عمل جراحی قلب باز و پیوند قلبی تازه، پرهزینه و خطرناک است.

آن هم در شرایطی که به‎نظر می‎رسد فناوری بلاک‎چین می‎تواند به عنوان راه‎حلی میان مدت به کمک سیستم بانکداری بشتابد.

از همین رو، باید منتظر باشیم تا در سال ۲۰۱۸ بانک‎ها ضمن حفظ سیستم‎های بانکداری متمرکز خود با بهره‎گیری گسترده‎تر از راه‎کارهای ابری بخش قابل توجهی از عطش مشتریان به سرعت بیش‎تر را فرو بنشانند.

۴- یا مرگ یا دیجیتال!

صحبت از سرعت شد. مشتریان امروز دوست دارند تا به صورت آنلاین برای دریافت یک خدمت بانکی جدید اقدام کنند. افزایش گستره خدمات بانکی آنلاین در سال‎های اخیر به خوبی مشهود است و جالب آن که می‎توان گفت این پیش‎رفت در جای‎جای جهان رخ داده است. برای نمونه، به لطف راه افتادن سیستم شناسایی هویت دیجیتال Aadhar در هند، اکنون در دهلی نو می‎توانید سریع‎تر از نیویورک یک حساب بانکی افتتاح کنید!

 در حالی که بانک‎های معمول، هنوز از مشتری انتظار دارند تا برای خیلی کارها وارد بانک شده و چند کاغذ را امضا کند، بانک‎های پیش‎تاز و هوشمند در سراسر جهان به استفاده از سیستم‎های احراز هویت پیشرفته (بیومتریک و…) در برنامه‎های موبایل روی آورده‎اند.

همین امر سبب شده است تا در بسیاری از کشورها از جمله ایالات متحده، بانک‎های کوچک‎تر به دلیل ناتوانی در ارائه یک تجربه تمام دیجیتال از بانک‎های بزرگ‎تر عقب بمانند.

با آغاز سال ۲۰۱۸، ناتوانی در ارائه راه‎کارهای تمام دیجیتال حقیقی می‎تواند یک بانک را از مرحله «مایوس شدن مشتریان» به حذف تدریجی و تعطیلی رهنمون کند.

۵- انسان یا ماشین؟ مسئله این است!

یکی از مهم‎ترین خطرهایی که بانک‎ها را در سال جدید میلادی تهدید می‎کند، جعل هویت ترکیبی (Synthetic Identity Fraud) است.این نوع عمل مجرمانه با روش‎های مرسوم جعل هویت تفاوت‎هایی دارد؛ به اینصورت که تبه‎کار سایبری به جای سرقت یک هویت موجود در سیستم، یک هویت کاملا جدید ایجاد می‎کند.

این هویت‎های جعلی یک حساب دیجیتال افتتاح کرده و همه مکانیزم‎های امنیتی معمول موسسات مالی و سپرده‎گذاری را دور می‎زنند.

این نوع حمله‎های شبح‎‎ وار میلیاردها دلار خسارت به بانک‎ها تحمیل می‎کنند و علاوه بر آن تعقیب و گریز این سایه‎های تبه‎کار ساعت‎ها و روزها طول خواهد کشید.

 همین موضوع، تامین راه‎کارهای امنیتی قدرتمندتر و سیستم‎های تشخیص و تمیزدهنده هویت‎های اصلی از جعلی را به شیوه‎ای که باعث تضعیف مزایای تجربه دیجیتال مشتریان واقعی نشود، به یکی از جریان‎ها و برنامه‎های مهم نهادهای مالی در سال ۲۰۱۸ تبدیل کرده است.

۶- هرچه دیجیتال‎تر، تعداد شعب کم‎تر

درست همان طور که فناوری‎های دیجیتال در حال محو کردن آژانس‎های مسافرتی هستند، بانکداری دیجیتال نیز سبب شده است تا تعداد شعب بانکی در سراسر جهان سالانه به طور متوسط حدود ۴ تا ۵ درصد کاهش پیدا کند. وقتی می‎توانید کارهای بانکی‎تان را آنلاین انجام دهید، بانک رفتن چه لزومی دارد؟

طبق تحقیقات شرکت خدمات فنی و مشاوره‎ای اکسنچر (شرکتی چند ملیتی با اصالت ایرلندی)، در حال حاضر ۶۶ درصد مشتریان بانکی بیش از پنجاه درصد تراکنش‎های خود را به صورت آنلاین انجام می‎دهند و ۷۱ درصد نیز آمادگی خدمات پشتیبانی بانکی خودکار را دارند. در کشورهای اسکاندیناوی تقریبا نیمی از شعب بانک‎ها طی ۵ سال گذشته تعطیل شده‎اند.

با این حال، شعب بانکی با سرعت و به این زودی‎ها برچیده نخواهند شد و هنوز هم مشتریان برای تراکنش‎های پیچیده ارتباطات‎های چهره به چهره را ترجیح می‎دهند.

چالش اصلی بانک‎ها در سال جدید میلادی و متعاقب آن رسیدن به ترکیبی متناسب و کارآمد از شعب فیزیکی و خدمات دیجیتال و آنلاین در کوتاه‎ترین زمان ممکن است.

این تجربه ترکیبی به این معنا است که دست کم در سال ۲۰۱۸ و چند سالی پس از آن صدای پایین آمدن کرکره‎های شعب بانکی گوش‌ها را کر خواهد کرد.

۷- فین‎تک‎ها دوست هستند!

به رغم میلیاردها دلار هزینه‎ای که سرمایه‎گذاران مخاطره‎پذیر (VC) طی ۵ سال گذشته در حوزه شرکت‎های فین‎تک انجام داده‎اند، شهاب‎سنگی بر سر دایناسورهای بانکی نازل نشده و نسل آن‎ها هم منقرض نشده است.

به عکس، فین‎تک‎ها شمع (یا شاید هم مشعل!) نوآوری‎های ضروری را در بانک‎ها روشن کرده‎اند و باعث شده‎اند این نهادهای مالی تکانی به خود بدهند.

به نظر می‎رسد در سال ۲۰۱۸، شاهد این گرایش باشیم که موسسات و نهادهای بزرگ مالی بیش از پیش به تملک استارت‎آپ‌‎های فین‎تک – به جای از نو ساختن راه‎کارهای این بازی‎گران چابک- روی آورند.

در عین حال، اگرچه در سال ۲۰۱۸ میلادی «دایناسورها» به حیات و جولان‎دهی خود ادامه خواهند داد اما به نظر می‎رسد تهدیدی بزرگ‎تر در راه باشد.

به گمان برخی ناظران و صاحب‎نظران، در سال ۲۰۱۹ و پس از آن این غول‎های دنیای فناوری خواهند بود که تهدیدهایی را علیه سیستم‎های بانکی مرسوم ایجاد خواهند کرد. جنگ هیولاها در راه است!

۸- ده سالگی یک واقعه شوم! نشانه‎های حیات

درست ۱۰ سال پس از بحران مالی جهانی و تبعات فراگیر آن (در سال ۲۰۰۸ میلادی) نشانه‎های رهایی از آخرین مصیبت اقتصادی جهانی در حال رخ‎نمایی است. طبیعتا وضعیت این تحولات در صنعت بانکی اروپا و امریکا به واسطه اثرگذاری مشهود بر اقتصاد جهانی از اهمیت دوچندانی برخوردار است. سال ۲۰۱۸ میلادی در حالی آغاز شده است که بانک‎های اروپایی هنوز هم درگیر چالش‎های رگلاتوری و وضع قوانین و مقرراتی هستند که به میلیاردها یورو سرمایه‎گذاری نیاز دارد؛ آن هم در شرایطی که سودآوری صنعت بانک‎داری اروپا چیزی در حدود ۵۰ درصد سال ۲۰۰۶ است. در امریکا اما به نظر می‎رسد رگولاتوری مسیری با روی‎کرد متوازن‎تر را طی می‎کند.

حتی پیش از این هم نشانه بازگشت صنعت بانکی به وضعیت سلامت دیده می‎شود؛ سودآوری این صنعت در ایالات متحده از سال ۲۰۰۶ بیش‎تر شده و بازگشت سرمایه از هزینه‎ها افزون شده است.

کارشناسان بر این باورند که به لطف امداد دولتی، کاهش مالیات شرکت‎ها طبق قوانین جدید و افزایش نرخ بهره صنعت بانکی این کشور می‎تواند به زودی به جایگاه خود بازگردد.

به زعم صاحب نظران، در سال ۲۰۱۸ بانک‎های بزرگ امریکا سرمایه‎گذاری‎های جدید و توانمندی‎های تازه‎ای را تجربه خواهند کرد که دست کم طی ۱۰ سال گذشته ندیده بودیم.

۹- هوش مصنوعی؛ روبات‎ها شما را به جا می‎آورند!

بر اساس نظر‎سنجی‎های صورت گرفته، کم‎تر از ۱۰ درصد مشتریان بانک‎ها در ایالات متحده اعلام کرده‎اند که به‎طور کامل به بانک خود اعتماد دارند.

امیدهایی اما برای تغییر این وضعیت وجود دارد.

در سال جدید و با تکامل هرچه بیش‎تر سیستم‎های هوش مصنوعی (AI) و دیگر فناوری‎های مرتبط با آن، امید می‎رود تا مشتریان با دریافت مشاوره‎های هوشمندانه، چندجانبه‎نگر و منطق‌‎داری که واقعا با علاقه‎مندی‎های آن‎ها هم‎خوانی داشته باشد تغییر عقیده دهند.

نباید فراموش کرد که تحقق این امر جدا از مسائل فنی و تکنیکی، مستلزم ایجاد یک نظام مالی بسیار شفاف نیز خواهد بود که البته برای اغلب بانک‎ها امری غریب به شمار می‎آید!

و اگر بانک‎ها واقعا نتوانند در آینده نزدیک چنین شفافیتی را فراهم کنند، هیچ بعید نیست که چنین خدماتی از شرکت‎های دیگری سربرآورند و در اختیار مشتریان قرار بگیرند.

به هر حال به نظر می‎رسد در سال ۲۰۱۸ شاهد تلاش جدی‎تر بانک‎ها در زمینه به‎کار‎گیری هوش مصنوعی با هدف ارائه بهتر خدمات به مشتریان خواهیم بود.

۱۰- بیت‎کوین؛ جنون گل لاله بعدی!؟

در خلال سال‎های ۱۶۳۴ تا ۱۶۳۷ میلادی، قیمت پیاز گل لاله در هلند سر به فلک کشید و قیمت یک شاخه گل آن تا ۱۰ برابر دست‎مزد یک کارگر ماهر افزایش یافت! اما پس از این دوره قیمت پیاز گل به سرعت سقوط کرد. از این واقعه که به «جنون گل لاله» شهرت یافت به عنوان یکی از نخستین حباب‎های اقتصادی جهان یاد می‎شود.

در سال ۲۰۱۷ و نخستین روزهای سال ۲۰۱۸ قیمت بیت‎کوین بیش از ۱۰ بار به شدت افزایش یافت و به تازگی هم سقوط قابل توجهی را تجربه کرده است.

البته هنوز هم بیت‎کوین هنوز هم دارایی سودآوری تلقی می‎شود. ترکیدن حباب بیت‎کوین هیچ اقتصادی را به ورشکستگی نمی‎کشاند و بلایی را که حبابی همچون جنون گل لاله به بار آورد، نازل نخواهد کرد.

به احتمال زیاد، بسیاری از کسانی که تازه به خیل معامله‎گران بیت‎کوین ملحق شده‎اند، پول زیادی را از دست خواهند داد. اما مثل همیشه در این ماجرا هم درس‎های زیادی نهفته است؛

آن‎چه از این فراز و نشیب به جا می‎ماند، بلوغ و تکامل فناوری زیربنایی توزیع‎شده‎ای است که می‎تواند زمینه‎ساز تحولات بزرگی در آینده شود.

شاید در آینده‎ای نه چندان دور فناوری‎هایی مانند بلاک‎چین (بیت‎کوین بر آن استوار است) برای ارزهای رمزنگاری شده‎ای استفاده شوند که هم‎زمان چندین نقش مهم را در نظام‎ها و فرآیندهای مالی و بانکی ایفا کنند و عصر جدیدی را در صنعت بانکی رقم بزنند. تا رسیدن چنین روزی -که در سال ۲۰۱۸ نخواهد بود-  بانک‌ها درباره هیاهوی این روزهای بیت‎کوین نگرانی چندانی نخواهند داشت.